مقدمهای بر گفتمان رسمی و غیررسمی
در دنیای امروز که ارتباطات انسانی بخش حیاتی زندگی فردی و اجتماعی را تشکیل میدهد، درک گفتمان رسمی و غیررسمی اهمیت فزایندهای یافته است. هر انسان روزانه با شکلهای مختلفی از مکالمه و گفتوگو مواجه میشود؛ برخی structure و قواعد ویژه دارند و برخی دیگر سادهتر و خودمانیتر هستند. تفاوت میان این دو نوع گفتمان، تأثیر قابل توجهی در نحوه انتقال پیام، برداشت مخاطبان و موفقیت ارتباط دارد.
تعریف گفتمان رسمی
گفتمان رسمی نوعی از ارتباط کلامی است که معمولاً در محیطهای رسمی و ساختارمند مانند سازمانها، ادارات، دانشگاهها و مراسم رسمی رخ میدهد. این سبک گفتگو با قواعد دقیق، زبان ادبی و استاندارد و نیز رعایت آداب اجتماعی همراه است. مثلاً صحبت در جلسات اداری یا سخنرانی در یک همایش علمی نمونههایی از گفتمان رسمی هستند.
ویژگیهای گفتمان رسمی
- استفاده از زبان معیار و دقیق
- رعایت ساختار و انسجام گفتاری
- مخاطبان مشخص و اهداف معین
- پرهیز از واژهها یا اصطلاحات محاورهای
- وجود قوانین و چارچوب برای بیان مطالب
تعریف گفتمان غیررسمی
گفتمان غیررسمی به ارتباطهایی گفته میشود که در محیطهای غیررسمی یا بین دوستان، اعضای خانواده و همکاران در شرایط غیررسمی اتفاق میافتد. این نوع گفتمان، خودمانی، صمیمی و اغلب بدون ساختار مشخص است. شوخی، گردش آزاد کلمات و تمایل به استفاده از اصطلاحات عامیانه یا زبان عامی در آن غالب است. برای مثال صحبت با دوستان در فضای مجازی یا مکالمه در کافه معمولاً غیررسمی است.
ویژگیهای گفتمان غیررسمی
- استفاده از زبان محاورهای و عامیانه
- آزادی در بیان هیجانات و احساسات
- بدون چارچوب و قوانین سفتوسخت
- سرعت و ریتم بالای گفتگو
- تعامل صمیمانه و از بین بردن فاصلهها
تفاوتهای عمده میان گفتمان رسمی و غیررسمی
| ابعاد مقایسه | گفتمان رسمی | گفتمان غیررسمی |
| نوع زبان | معیار و فنی | عامیانه و محاورهای |
| محیط رخداد | فضای اداری، آموزشی، رسمی | خانه، جمع دوستان، فضاهای غیررسمی |
| سطح احترام | بالا | نمادین یا خودمانی |
| انعطافپذیری | کم | زیاد |
| نوع ارتباط | رسمی و مبتنی بر قواعد | عاطفی و نزدیک |
اهمیت شناخت گفتمان رسمی و غیررسمی
دانستن اینکه در چه موقعیتی باید از کدام شکل گفتمان بهره گرفت، کلید موفقیت ارتباطی در تمامی زوایای زندگی است. فردی که تفاوت و جایگاه هر نوع گفتگو را تشخیص دهد، در تعاملات اجتماعی و شغلی پیشرفت بیشتری خواهد داشت. به کارگیری صحیح گفتمانها امکان سوءتفاهم را کاهش و سطح ارتباطات را ارتقاء میبخشد.
نقش گفتمان رسمی در سازمانها و جامعه
در محیطهای اداری و آموزشی، برقراری گفتمان رسمی، نظم، کارآمدی و شفافیت را به همراه دارد. تصمیمگیریهای حساس، اطلاعیهها، بخشنامهها، سیاستگذاریها و مذاکرات رسمی غالباً نیازمند پایبندی به این نوع ارتباطاند. در نتیجه، رفتار حرفهای، اعتمادسازی و پایبندی مخاطبان به سازمان حاصل میشود.
ویژگیهای پیادهسازی موفق گفتمان رسمی
- چندوجهی بودن ارتباط (نوشتاری و گفتاری)
- گردش مطلوب اطلاعات
- پایبندی به قوانین و مقررات داخلی و خارجی
- استفاده از زبان شفاف و گویای سازمانی
نقش گفتمان غیررسمی در فرهنگ و روابط فردی
برعکس گفتمان رسمی، محیطهای خودمانی و خانوادگی بستری برای ارتباطات غیررسمی، بیان احساسات و ایجاد روابط نزدیکتر میان افراد است. آزاد بودن در انتخاب واژهها و سبک بیان، امکان خلق تفاهم و همبستگیهای عمیق را فراهم کرده و باعث کاهش تنشها در روابط اجتماعی میشود.
کاربردهای گفتمان غیررسمی
- ایجاد محیط دلپذیر برای کارکنان و اعضای خانواده
- افزایش اعتماد متقابل
- برقراری روابط نزدیک با مخاطبین مختلف
- تسهیل انتقال دانش و تجربیات در جمعهای دوستانه
تأثیر تحولات فناوری بر گفتمان رسمی و غیررسمی
در سال ۱۴۰۴، فناوریهای ارتباطی جدید همچون شبکههای اجتماعی، پیامرسانها، نرمافزارهای ویدئوکنفرانس و هوش مصنوعی، مرز میان گفتمان رسمی و غیررسمی را تا حد زیادی دگرگون کردهاند. هرچند برخی پیامها در فضای دیجیتال رسمی ارسال میشوند، اما لحن و فرم بسیاری از گفتگوها نسبت به گذشته غیررسمیتر و سریعتر گشته است. این تحول دایره واژگانی، زمان واکنش و رفتوآمد ساختارهای رسمی را نیز تحت تأثیر قرار داده است.
کاربردهای عملی هر نوع گفتمان
کاربردهای رسمی
- جلسات شغلی و مدیرتی
- قراردادها و اسناد حقوقی
- نامههای اداری
- گزارشهای علمی و تحقیقاتی
کاربردهای غیررسمی
- گپ و گفت دوستانه
- داستانگویی در جمع
- پیامرسانی در شبکههای اجتماعی
- شوخی میان همکاران
فرهنگ و تفاوتهای اجتماعی در گفتمان
فارغ از تقسیمبندی کلاسیک، باید پذیرفت فرهنگ، طبقه اجتماعی، سن، جنسیت و محیط جغرافیایی بر ماهیت گفتمان رسمی و غیررسمی تأثیرگذار است. آنچه در یک جامعه «رسمی» یا «غیررسمی» تلقی میشود، ممکن است در فرهنگی دیگر برداشت متفاوتی به دست دهد. لذا آشنایی با بستر فرهنگی مخاطب سبب افزایش فهم متقابل و کاهش تنش میشود.
سوءتفاهمها و چالشهای احتمالی
بهکارگیری اشتباه هر نوع گفتمان میتواند به سوءتفاهم، تضعیف اعتبار اجتماعی، ایجاد سوءبرداشت یا تنزل مکانیسم ارتباطی بینجامد. مثلاً ورود لحن غیررسمی به فضای اداری در جای نامناسب میتواند برداشت کارشناسی نادرست یا وهن سازمان را سبب شود. به طور مشابه، استفاده بیش از اندازه از زبان رسمی در جمع دوستان انرژی و هیجان مکالمه را کم میکند.
توصیههایی برای بهینهسازی گفتمان در ارتباطات
- شناخت دقیق جایگاه و زمان بهکارگیری هر گفتمان
- تمرین تطبیق لحن با مخاطب و موقعیت
- افزایش هوشیاری شنیداری و دیداری نسبت به واکنش مخاطب
- تقویت دایره واژگان رسمی و غیررسمی
- رعایت اعتدال بین ساختارمندی و صمیمیت در مکالمات
- یادگیری زبان بدن منطبق با هر نوع گفتمان
نتیجه گیری: جایگاه هر دو نوع گفتمان در جامعه امروز
گفتمان رسمی و غیررسمی ابزارهای اساسی ارتباط بودند و هستند که هرکدام جایگاه، کاربرد و ارزشهای خاص به خود را دارند. قدرت تمایز میان این دو، مهارتی کلیدی برای پیشبرد اهداف شخصی، حرفهای و اجتماعی در سال ۱۴۰۴ محسوب میشود. توانمندی در استفاده درست و بجا از انواع گفتمان، افراد را قادر میسازد تا هم روابط صمیمی بهتری برقرار کنند و هم در محیطهای کاری و رسمی موفقتر عمل نمایند.
پرسشهای پرتکرار درباره گفتمان رسمی و غیررسمی
- آیا گفتمان غیررسمی همیشه باید غیرجدی باشد؟
خیر؛ گفتمان غیررسمی میتواند برای انتقال اطلاعات مهم نیز بهکار برود اما فرم و سبک بیان آن متفاوت است. - آیا میتوان در محیطهای رسمی از لحنی صمیمی بهره گرفت؟
گاهی با پایبندی به آداب ویژه، برای نزدیکشدن به مخاطب، ترکیبی متعادل از دو لحن توصیه میشود. - کدام گفتمان مناسب تر است؟
هرکدام کارکرد و جایگاه ویژه دارد و بسته به موقعیت باید انتخاب شود.
منابع توسعه فردی برای یادگیری گفتمان رسمی و غیررسمی
- مطالعه متون ادبی و رسمی جدید
- مشارکت در تالارهای گفتگو و سمینارهای حضوری
- مشاهده و تحلیل فیلمهای مرتبط با موضوعات شغلی و دوستانه
جمعبندی نهایی
در مقام جمعبندی، تسلط بر انواع گفتمان و درک عمیق تفاوتهای ارتباط رسمی و غیررسمی میتواند مسیر ارتقا شغلی، توسعه روابط اجتماعی و موفقیت شخصی را هموار کند. در پرتو شناخت این مفاهیم، افراد بهتر میتوانند به اهداف ارتباطی خود دست یابند و در محیطهای مختلف بدرخشند.
بدون دیدگاه